ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ 1944

Ταξιάρχες 1944
Το πορφυρό σημάδι της αιωνιότητας

Στις 23 Μαίου, στην αίθουσα του Δημοτικού Σχολείου Ταξιαρχών, έγινε η παρουσίαση του βιβλίου του Δήμου Κύμης, γραμμένο από τον Κυμαίο ερευνητή της τοπικής ιστορίας Μιχάλη Ποντίκη, που αναφέρεται διεξοδικά στην καταγραφή των γεγονότων εκείνης της αποφράδας ημέρας, με τίτλο «Ταξιάρχες 1944. «Το πορφυρό σημάδι της αιωνιότητας».
Στον πρόλογό του ο Μιχάλης Ποντίκης αναφέρει τους λόγους της συγγραφής αυτού του βιβλίου.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Η ερώτηση θα μπορούσε να τεθεί καλοπροαίρετα: γιατί θα πρέπει να γραφτεί ένα βιβλίο με θέμα την αποφράδα μέρα που σημάδεψε για πάντα το μαρτυρικό χωριό που ονομάζεται Ταξιάρχες ή (παλαιότερα) Κακολύρι;
Ο αυτονόητος σοβαρός λόγος που δικαιολογεί ένα τέτοιο εγχείρημα, η ανάγκη για διατήρηση της ιστορικής μνήμης, ίσως δεν αρκεί. Το κρίσιμο είναι: έχει κάτι ένα τέτοιο βιβλίο σε σχέση με τα γνωστά, να προσθέσει; Που πια δεν είναι μόνο όσα έχουν γραφτεί για το θέμα (όχι όμως πολλά, είναι η αλήθεια) αλλά και όσα, με την αυθεντικότητα της μνήμης των αυτόπτων μαρτύρων, παρουσιάζονται στο ντοκιμαντέρ του Σταύρου Ιωάννου «Κακολύρι 5/44 η ιστορία μιας μέρας»;
Ένα βιβλίο είναι αυταπόδεικτα διαφορετικό μέσο από ένα ντοκιμαντέρ. Πόσο μάλλον όταν στο συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ του Στ. Ιωάννου δεν υπάρχει κεντρικός αφηγητής: τα γεγονότα εκείνης της ταραγμένης μέρας τα αφηγούνται αυτόπτες μάρτυρες, των οποίων οι καταθέσεις τους έχουν μονταριστεί τόσο καλά ώστε όλες αυτές οι αναφορές βαλμένες στη σειρά τους, να δίνουν ένα καθαρό από άποψη αφήγησης, αποτέλεσμα.
Στο βιβλίο, καθώς τα πρόσωπα ως αναγνωρίσιμες παρουσίες απουσιάζουν, ο κεντρικός αφηγητής επιφορτίζεται τον πρώτο λόγο. Και αυτό σημαίνει ότι στην αφήγηση εμφανίζονται, πέρα από τις περιγραφές, και κρίσεις και ερωτήματα και υποθέσεις. Άλλωστε η διερεύνηση των αιτίων για κάποιες τουλάχιστον πτυχές του όλου δράματος, αποτελεί «δοκιμασία» που η παρούσα εργασία δεν θα μπορούσε να αποφύγει. Αυτή μάλιστα η διερεύνηση λειτούργησε και ως ερέθισμα για να ενταχθούν τα γεγονότα του Κακολυριού, σε ένα ευρύτερο χωροχρονι κό πλαίσιο.
Όμως το βασικό υλικό του βιβλίου αυτού, είναι τα γεγονότα: μέσα από την αξιοποίηση των δημοσιευμένων περιγραφών αλλά και των μαρτυριών που είτε ακούγονται στο ντοκιμαντέρ που προαναφέρθηκε, είτε ηχογραφήθηκαν ειδικά για αυτό το βιβλίο. Σε ένα σημαντικό βαθμό και μέσα από την αξιοποίηση αδημοσίευτου αρχειακού υλικού που για πρώτη φορά χρησιμοποιείται σε σχέση με το συγκεκριμένο γεγονός.
Όπως θα παρατηρήσει ο αναγνώστης, για αρκετά από τα επιμέρους γεγονότα διατυπώνονται από τους αυτόπτες μάρτυρες, αντικρουόμενες εκδοχές. Αυτό κατά την άποψη μας δεν έχει να κάνει παρά ελάχιστα με την διαφορετική πολιτική τοποθέτηση των πληροφορητών. Είναι ήδη, καθώς φαίνεται, πολύς ο χρόνος που μεσολάβησε ανάμεσα στα γεγονότα και στο σήμερα, και αλλοίωσε τόσο τις εικόνες, ώστε ακόμα και για μερικά απλά περιστατικά, να υπάρχουν διαφορετικές περιγραφές. Εξάλλου είναι γεγονός ότι η πρόσληψη κάποιων παραστάσεων και ιδίως των αφηγήσεων που κάποιος άκουσε κάποτε, είναι συχνά για αυτόν, μερική και αποσπασματική. Το κείμενο του βιβλίου στα σημεία που δίνονται διαφορετικές περιγραφές γεγονότων, αναγκαστικά προτάσσει χάριν του ενιαίου της αφήγησης την μία από αυτές, αναφέροντας όμως συμπληρωματικά και τις υπόλοιπες.
Από το ξεκίνημα της έρευνας, ο γράφων, συνειδητοποίησε την ιδιαίτερη δυσκολία που παρουσιάζει το γεγονός της αναφοράς κάποιων ονομάτων, όπως λ.χ αυτά των ταγματασφαλιτών, σε σχέση με επιλήψιμες πράξεις. Δεν τίθεται βέβαια θέμα προσωπικών δεδομένων γιατί τα πρόσωπα στα οποία αναφερόμαστε, δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή. Τίθεται όμως, κατά τη γνώμη μας, θέμα ηθικής τάξης. Γιατί κανείς εν ζωή απόγονος ή συγγενής δεν είναι σωστό να χρεωθεί (από μια κοινωνία που καραδοκεί να βλάψει όποιον και με οποιονδήποτε τρόπο «μειονεκτεί» - πραγματικά ή όχι) πράξεις για τις οποίες δεν έχει ο ίδιος ως ξεχωριστή προσωπικότητα, απολύτως καμία ευθύνη. Άλλωστε η ιστοριογραφία, για να προλάβουμε όσους θεωρούν ότι προκύπτει θέμα ιστορικής ακρίβειας, μελετά πράξεις και γεγονότα και όχι σκέτα ονόματα.
Κλείνοντας αυτό το σημείωμα, θέλουμε να τονίσουμε ότι, δεν υπήρξε και δεν είναι επιδίωξη μας, με το ανά χείρας βιβλίο να κλείσουμε «μια και καλή» το θέμα "Ταξιάρχες / 24 Μαΐου 1944"। Και δεν το λέμε αυτό επειδή, παρά την μεγάλη προσπάθεια που καταβλήθηκε για να μη γίνουν λάθη, φοβόμαστε ότι ενδεχομένως στο βιβλίο υπάρχουν κάποιες ανακρίβειες ή κάποιες παραλείψεις. Πιθανότατα, όπως άλλωστε συμβαίνει σε παρόμοια βιβλία, τέτοια αρνητικά στοιχεία να υπάρχουν και καλό είναι αυτές οι περιπτώσεις να εντοπισθούν ή δυνατόν γραπτά και δημόσια. Εκείνο που μας ενδιαφέρει περισσότερο, είναι να προσπαθήσουμε να θέσουμε σε λειτουργία, έστω και μέσα στη μερικότητα του αντικειμένου, μια, ας την αποκαλέσουμε έτσι, σχέση εγρήγορσης με την Ιστορία. Αν γίνει αυτό, και για μας αλλά και για τους αναγνώστες, θα σημαίνει πρακτικά διάλογο, περαιτέρω έρευνα, νέα στοιχεία, ενδεχομένως και αναθεωρήσεις κάποιων αντιλήψεων που τώρα αποδεχόμαστε. Σημαίνει τελικά την υπεύθυνη συμμετοχή του καθενός μας, μέσω του λόγου του, σε μια ζωντανή σχέση με το παρελθόν.

Μιχάλης Ποντίκης