Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΤΩΝ ΑΝΔΡΟΝΙΑΝΩΝ
Ο ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΣ ΤΩΝ ΑΝΔΡΟΝΙΑΝΩΝ
ΑΝΔΡΟΝΙΑΝΟΙ: ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝΠ Α Σ Χ Α Λ Ι Ν Α Ε Θ Ι Μ Α
Μία από τις μεγαλύτερες Χριστιανικές γιορτές είναι η Ανάσταση του Χριστού, γιορτή που αποτελεί το θεμέλιο της πίστης του κάθε χριστιανού, που γεφυρώνει την άβυσσο του θανάτου με την άνοιξη της ζωής, γνωστή σαν «Πάσχα» και σαν «Λαμπρή» .
Η λέξη Πάσχα είναι Ιουδαϊκή λέξη και κατά την ημέρα αυτή οι Εβραίοι γιόρταζαν την διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας μετά την έξοδό τους από την Αίγυπτο. Μαζί δε με το όνομα Πάσχα παραλάβαμε και το έθιμο που είχαν οι Εβραίοι να σφάζουν και να τρώνε κατά την ημέρα αυτή αρνιά.
Η λέξη «Λαμπρή» υποδηλώνει την κατ΄ εξοχήν «λαμπράν ημέραν» του έτους αναφέρεται δε στην Εκκλησιαστική υμνογραφία η ημέρα αυτή σαν «Εορτή και πανήγυρις Λαμπρά».
Πολλά είναι τα ήθη και έθιμα που γίνονται κατά την περίοδο αυτή σε όλα τα μέρη της Ελλάδος, όπως τα έχουν καταγράψει οι Λαογράφοι και οι Ιστορικοί. Εδώ θα προσπαθήσουμε να γράψουμε μερικά που είναι διαδεδομένα κυρίως στην περιοχή μας και τις επικρατέστερες πηγές προέλευσης αυτών.
Ξεκινάμε από την Κυριακή των Βαίων όπου τη φροντίδα για τα βάγια την έχουν οι νιόπαντρες. Από την παραμονή προσκομίζουν το δίσκο με τα μπουκέτα τα λουλούδια και τα βάγια στην εκκλησία και η κάθε μια συναγωνίζεται ποιος θα είναι ο ωραιότερος δίσκος. Εμφανίζεται δε το έθιμο αυτό και σε άλλα μέρη της Ελλάδος με μικρές παραλλαγές και με την ευχή και προσδοκία η γονιμοποιός δύναμη που έχουν οι αειθαλείς κλάδοι να μεταδίδεται και στις νιόπαντρες της χρονιάς. Ο στολισμός των εκκλησιών με βάϊα εισήχθηκε από την εκκλησία τον 9ο αιώνα σε ανάμνηση της υποδοχής του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα.
Ακολουθεί η Μεγάλη Εβδομάδα και συνάμα οι ετοιμασίες που γίνονται περιμένοντας τη μεγάλη μέρα της Ανάστασης.
Συνηθιζόταν και συνηθίζεται μέχρι και σήμερα το Πάσχα να ασβεστώνουν τα σπίτια και τους τοίχους και να φορούν καινούργια φορέματα τα «Πασχαλινά» ή «Λαμπριάτικα». Η φροντίδα των σπιτιών και των καινούργιων φορεμάτων δεν είναι γνώρισμα μόνο της σημερινής καταναλωτικής κοινωνίας αλλά συναντάτε και στους Βυζαντινούς οι οποίοι φρόντιζαν επί πλέον να φωταγωγούν τις πόλεις τους και τα σπίτια τους.
Ένα έθιμο που συνηθίζεται σε όλη σχεδόν την Ελλάδα είναι η συνήθεια να γίνονται οι κουλούρες της Λαμπρής «Λαμπροκουλούρες» και στο μέσον να τοποθετείται ένα κόκκινο αυγό. Είναι έθιμο που συναντάται και στους Βυζαντινούς οι οποίοι είχαν την συνήθεια να προσφέρουν την ημέρα της Ανάστασης στους ιερείς για να τους κοινωνήσουν μαζί με άλλα εδέσματα «και ορνίθεια ωά εν ζύμη συνενωμένα».
Η χρήση αυγών κατά το Πάσχα έχει βαθύτερη έννοια και μαρτυρεί την αντίληψη που είχαν οι αρχαίοι λαοί για το αυγό, ότι είναι εικόνα του κόσμου και σύμβολο της ζωής και της δημιουργίας και συγχρόνως με το τσούγκρισμα σύμβολο της αναστάσεως επειδή μέσα από αυτό ξεπηδάει η ζωή. Οι Ρωμαίοι θεωρούσαν τα κόκκινα αυγά σύμβολα ευτυχίας. Ο σοφός Κοραής θεώρησε ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα επειδή το κόκκινο αίμα συμβολίζει το αίμα των προβάτων με το οποίο οι Ιουδαίοι, για να αποφύγουν την ρομφαία του αγγέλου, έβαψαν τις πόρτες των σπιτιών τους.
Τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής ψάλλονταν από χορωδίες αγοριών και κοριτσιών η δε προετοιμασία γινόταν όλη τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Οι πρόβες συνεχίζονταν όλοι τη Μεγάλη Εβδομάδα με τις χορωδίες των αγοριών και των κοριτσιών να συναγωνίζονται ποια θα είναι η καλύτερη. Έθιμο που σήμερα δυστυχώς πηγαίνει να εκλείψει και την Μεγάλη Παρασκευή μετά δυσκολίας να σχηματίζονται δύο χορωδίες γυναικών, χωρίς καμία πρόβα, για να ψάλλουν τα Εγκώμια.
Το βράδυ του Σαββάτου λίγο πριν το «Χριστός Ανέστη» τα φώτα της εκκλησίας σβήνουν και ο ιερεύς καλεί τους πιστούς από την Ωραία Πύλη με το «Δεύτε λάβετε φως» να ανάψουν τις λαμπάδες τους και να πάρουν το άγιο φως, το νέο φως. Οι πιστοί παίρνουν το Αναστάσιμο φως και το μεταφέρουν στα σπίτια τους και αφού σταυρώσουν το πάνω μέρος της εξώθυρας ανάβουν το καντήλι.
Με το «Χριστός Ανέστη» συνηθίζετε η χρήση κροτίδων, πολλές φορές επικίνδυνων για τη σωματική ακεραιότητα των πιστών, που οι λαογράφοι το συσχετίζουν με τις δοξασίες των παλαιών ότι με τον έντονο κρότο φεύγουν τα κακά πνεύματα. Σήμερα το έθιμο αυτό έχει προσλάβει έντονο ψυχαγωγικό χαρακτήρα.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδος κατά την είσοδο των πιστών μετά την Ανάσταση στον Ιερό Ναό γίνεται η αναπαράσταση της Αναστάσεως με τον ιερέα να στέκεται μπροστά στην κλειστή πόρτα της Εκκλησίας και να βροντοφωνάζει τρεις φορές το «Άρατε πύλας» ενώ από την μέσα πλευρά της εκκλησίας κάποιος πιστός προσπαθεί να εμποδίσει την είσοδο ανταπαντώντας το «Τις εστίν ούτος ο βασιλεύς της δόξης». Στη συνέχεια ο ιερεύς σπρώχνει ορμητικά την πόρτα και μπαίνει μέσα ως ο νικητής του διαβόλου και λυτρωτής των αμαρτωλών.
Άλλα έθιμα του Πάσχα είναι το σούβλισμα των αρνιών «ο περίφημος οβελίας», η μαγειρίτσα, τα τσουρέκια, τα κουλούρια και άλλα, ποικίλουν δε από μέρος σε μέρος. Σε πολλά μέρη ανήμερα το Πάσχα γίνεται το κάψιμο του Ιούδα. Φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα που αφού το κρεμάσουν σε ένα κλαδί του βάζουν φωτιά και το καίνε. Άραγε καίγοντας τον Ιούδα του δίνομε την πραγματική διάσταση και την αληθινή του σημασία; Καίμε ειλικρινά το ομοίωμα του Ιούδα που όλοι κρύβομε μέσα μας, καίμε τον καθημερινό προδότη της αγάπης, της καλοσύνης του εύκολου κέρδους ή μήπως το κάνομε για να ξεγελάσομε τους ίδιους τους εαυτούς μας;
Αντίθετα με τους Δυτικούς που σαν μεγαλύτερη γιορτή θεωρούν τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα η μεγαλύτερη και ομορφότερη γιορτή θεωρείται το Πάσχα. Οι Εκκλησιαστικές τελετές της Μεγάλης Εβδομάδας έχουν εξαιρετικό μεγαλείο και θρησκευτικότητα. Πολλοί μουσικοσυνθέτες έχουν τονίσει τα κυριότερα τροπάρια των ακολουθιών, όπως το Τροπάριο της Κασσιανής, το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου», τα Εγκώμια και άλλα πολλά. Ονομαστοί ψαλτάδες και καλλίφωνοι ιερείς συναγωνίζονται τούτες της μέρες σε όλες τις Εκκλησίας της Ελλάδος για να παρουσιάσουν τις θρησκευτικές τελετές σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια.
Η Ανοιξιάτικη περίοδος του εορτασμού του και η αίσθηση του θαύματος της Αναστάσεως του Χριστού ενέπνευσαν τον Διονύσιο Σολωμό ο οποίος σε ένα απόσπασμα από το έργο του «Λάμπρου» μας δίνει κατά τον καλύτερο τρόπο την εικόνα της «Λαμπρής»:
Η λέξη Πάσχα είναι Ιουδαϊκή λέξη και κατά την ημέρα αυτή οι Εβραίοι γιόρταζαν την διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας μετά την έξοδό τους από την Αίγυπτο. Μαζί δε με το όνομα Πάσχα παραλάβαμε και το έθιμο που είχαν οι Εβραίοι να σφάζουν και να τρώνε κατά την ημέρα αυτή αρνιά.
Η λέξη «Λαμπρή» υποδηλώνει την κατ΄ εξοχήν «λαμπράν ημέραν» του έτους αναφέρεται δε στην Εκκλησιαστική υμνογραφία η ημέρα αυτή σαν «Εορτή και πανήγυρις Λαμπρά».
Πολλά είναι τα ήθη και έθιμα που γίνονται κατά την περίοδο αυτή σε όλα τα μέρη της Ελλάδος, όπως τα έχουν καταγράψει οι Λαογράφοι και οι Ιστορικοί. Εδώ θα προσπαθήσουμε να γράψουμε μερικά που είναι διαδεδομένα κυρίως στην περιοχή μας και τις επικρατέστερες πηγές προέλευσης αυτών.
Ξεκινάμε από την Κυριακή των Βαίων όπου τη φροντίδα για τα βάγια την έχουν οι νιόπαντρες. Από την παραμονή προσκομίζουν το δίσκο με τα μπουκέτα τα λουλούδια και τα βάγια στην εκκλησία και η κάθε μια συναγωνίζεται ποιος θα είναι ο ωραιότερος δίσκος. Εμφανίζεται δε το έθιμο αυτό και σε άλλα μέρη της Ελλάδος με μικρές παραλλαγές και με την ευχή και προσδοκία η γονιμοποιός δύναμη που έχουν οι αειθαλείς κλάδοι να μεταδίδεται και στις νιόπαντρες της χρονιάς. Ο στολισμός των εκκλησιών με βάϊα εισήχθηκε από την εκκλησία τον 9ο αιώνα σε ανάμνηση της υποδοχής του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα.
Ακολουθεί η Μεγάλη Εβδομάδα και συνάμα οι ετοιμασίες που γίνονται περιμένοντας τη μεγάλη μέρα της Ανάστασης.
Συνηθιζόταν και συνηθίζεται μέχρι και σήμερα το Πάσχα να ασβεστώνουν τα σπίτια και τους τοίχους και να φορούν καινούργια φορέματα τα «Πασχαλινά» ή «Λαμπριάτικα». Η φροντίδα των σπιτιών και των καινούργιων φορεμάτων δεν είναι γνώρισμα μόνο της σημερινής καταναλωτικής κοινωνίας αλλά συναντάτε και στους Βυζαντινούς οι οποίοι φρόντιζαν επί πλέον να φωταγωγούν τις πόλεις τους και τα σπίτια τους.
Ένα έθιμο που συνηθίζεται σε όλη σχεδόν την Ελλάδα είναι η συνήθεια να γίνονται οι κουλούρες της Λαμπρής «Λαμπροκουλούρες» και στο μέσον να τοποθετείται ένα κόκκινο αυγό. Είναι έθιμο που συναντάται και στους Βυζαντινούς οι οποίοι είχαν την συνήθεια να προσφέρουν την ημέρα της Ανάστασης στους ιερείς για να τους κοινωνήσουν μαζί με άλλα εδέσματα «και ορνίθεια ωά εν ζύμη συνενωμένα».
Η χρήση αυγών κατά το Πάσχα έχει βαθύτερη έννοια και μαρτυρεί την αντίληψη που είχαν οι αρχαίοι λαοί για το αυγό, ότι είναι εικόνα του κόσμου και σύμβολο της ζωής και της δημιουργίας και συγχρόνως με το τσούγκρισμα σύμβολο της αναστάσεως επειδή μέσα από αυτό ξεπηδάει η ζωή. Οι Ρωμαίοι θεωρούσαν τα κόκκινα αυγά σύμβολα ευτυχίας. Ο σοφός Κοραής θεώρησε ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα επειδή το κόκκινο αίμα συμβολίζει το αίμα των προβάτων με το οποίο οι Ιουδαίοι, για να αποφύγουν την ρομφαία του αγγέλου, έβαψαν τις πόρτες των σπιτιών τους.
Τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής ψάλλονταν από χορωδίες αγοριών και κοριτσιών η δε προετοιμασία γινόταν όλη τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Οι πρόβες συνεχίζονταν όλοι τη Μεγάλη Εβδομάδα με τις χορωδίες των αγοριών και των κοριτσιών να συναγωνίζονται ποια θα είναι η καλύτερη. Έθιμο που σήμερα δυστυχώς πηγαίνει να εκλείψει και την Μεγάλη Παρασκευή μετά δυσκολίας να σχηματίζονται δύο χορωδίες γυναικών, χωρίς καμία πρόβα, για να ψάλλουν τα Εγκώμια.
Το βράδυ του Σαββάτου λίγο πριν το «Χριστός Ανέστη» τα φώτα της εκκλησίας σβήνουν και ο ιερεύς καλεί τους πιστούς από την Ωραία Πύλη με το «Δεύτε λάβετε φως» να ανάψουν τις λαμπάδες τους και να πάρουν το άγιο φως, το νέο φως. Οι πιστοί παίρνουν το Αναστάσιμο φως και το μεταφέρουν στα σπίτια τους και αφού σταυρώσουν το πάνω μέρος της εξώθυρας ανάβουν το καντήλι.
Με το «Χριστός Ανέστη» συνηθίζετε η χρήση κροτίδων, πολλές φορές επικίνδυνων για τη σωματική ακεραιότητα των πιστών, που οι λαογράφοι το συσχετίζουν με τις δοξασίες των παλαιών ότι με τον έντονο κρότο φεύγουν τα κακά πνεύματα. Σήμερα το έθιμο αυτό έχει προσλάβει έντονο ψυχαγωγικό χαρακτήρα.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδος κατά την είσοδο των πιστών μετά την Ανάσταση στον Ιερό Ναό γίνεται η αναπαράσταση της Αναστάσεως με τον ιερέα να στέκεται μπροστά στην κλειστή πόρτα της Εκκλησίας και να βροντοφωνάζει τρεις φορές το «Άρατε πύλας» ενώ από την μέσα πλευρά της εκκλησίας κάποιος πιστός προσπαθεί να εμποδίσει την είσοδο ανταπαντώντας το «Τις εστίν ούτος ο βασιλεύς της δόξης». Στη συνέχεια ο ιερεύς σπρώχνει ορμητικά την πόρτα και μπαίνει μέσα ως ο νικητής του διαβόλου και λυτρωτής των αμαρτωλών.
Άλλα έθιμα του Πάσχα είναι το σούβλισμα των αρνιών «ο περίφημος οβελίας», η μαγειρίτσα, τα τσουρέκια, τα κουλούρια και άλλα, ποικίλουν δε από μέρος σε μέρος. Σε πολλά μέρη ανήμερα το Πάσχα γίνεται το κάψιμο του Ιούδα. Φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα που αφού το κρεμάσουν σε ένα κλαδί του βάζουν φωτιά και το καίνε. Άραγε καίγοντας τον Ιούδα του δίνομε την πραγματική διάσταση και την αληθινή του σημασία; Καίμε ειλικρινά το ομοίωμα του Ιούδα που όλοι κρύβομε μέσα μας, καίμε τον καθημερινό προδότη της αγάπης, της καλοσύνης του εύκολου κέρδους ή μήπως το κάνομε για να ξεγελάσομε τους ίδιους τους εαυτούς μας;
Αντίθετα με τους Δυτικούς που σαν μεγαλύτερη γιορτή θεωρούν τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα η μεγαλύτερη και ομορφότερη γιορτή θεωρείται το Πάσχα. Οι Εκκλησιαστικές τελετές της Μεγάλης Εβδομάδας έχουν εξαιρετικό μεγαλείο και θρησκευτικότητα. Πολλοί μουσικοσυνθέτες έχουν τονίσει τα κυριότερα τροπάρια των ακολουθιών, όπως το Τροπάριο της Κασσιανής, το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου», τα Εγκώμια και άλλα πολλά. Ονομαστοί ψαλτάδες και καλλίφωνοι ιερείς συναγωνίζονται τούτες της μέρες σε όλες τις Εκκλησίας της Ελλάδος για να παρουσιάσουν τις θρησκευτικές τελετές σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια.
Η Ανοιξιάτικη περίοδος του εορτασμού του και η αίσθηση του θαύματος της Αναστάσεως του Χριστού ενέπνευσαν τον Διονύσιο Σολωμό ο οποίος σε ένα απόσπασμα από το έργο του «Λάμπρου» μας δίνει κατά τον καλύτερο τρόπο την εικόνα της «Λαμπρής»:
Καθαρώτατον ήλιον επρομηνούσε
Της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι.
Σύγνεφο, καταχνιά δεν απερνούσε
Τα΄ ουρανού σε κανέναν από τα μέρη.
Κι από κεί κινημένο αργοφυσούσε
Τόσο γλυκό στο πρόσωπο τ΄ αγέρι,
Που λες και λέει μες της καρδιάς τα φύλλα:
Γλυκειά η ζωή κι ο θάνατος μαυρίλα.
Χριστός Ανέστη Νέοι, γέροι και κόρες,
Όλοι, μικροί, μεγάλοι ετοιμασθείτε
Μέσα στις εκκλησιές τις δαφνοφόρες
Με το φως της χαράς συμμαζωχθήτε.
Ανοίξετε αγκαλιές ειρηνοφόρες,
Ομπροστά στους αγίους και φιληθείτε,
Φιληθείτε γλυκά χείλη με χείλη
Πέστε «Χριστός Ανέστη» εχθροί και φίλοι.
Της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι.
Σύγνεφο, καταχνιά δεν απερνούσε
Τα΄ ουρανού σε κανέναν από τα μέρη.
Κι από κεί κινημένο αργοφυσούσε
Τόσο γλυκό στο πρόσωπο τ΄ αγέρι,
Που λες και λέει μες της καρδιάς τα φύλλα:
Γλυκειά η ζωή κι ο θάνατος μαυρίλα.
Χριστός Ανέστη Νέοι, γέροι και κόρες,
Όλοι, μικροί, μεγάλοι ετοιμασθείτε
Μέσα στις εκκλησιές τις δαφνοφόρες
Με το φως της χαράς συμμαζωχθήτε.
Ανοίξετε αγκαλιές ειρηνοφόρες,
Ομπροστά στους αγίους και φιληθείτε,
Φιληθείτε γλυκά χείλη με χείλη
Πέστε «Χριστός Ανέστη» εχθροί και φίλοι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου