Ένα εξαιρετικό ημερολόγιο από τις Εκδόσεις "Τέχνης ΟΙΣΤΡΟΣ" κυκλοφόρησε με αφορμή τα 45 χρόνια από το θάνατο του Δημήτρη Γαλάνη. Λιθογραφίες, ξυλογραφίες, χαλκογραφίες, έγχρωμες, ασπρόμαυρες κοσμούν το ημερολόγιο, σε κάθε δε ημερομηνία υπάρχουν από 1 έως 3 έργα του Δ. Γαλάνη. Το Εισαγωγικό Κείμενο το επιμελείται η Κριτικός και ιστορικός Τέχνης Αθηνά Σχινά η οποία αναφέρεται στο έργο του ξεχωριστού αυτού καλλιτέχνη.
Οι εικονογραφήσεις του Δημήτρη Γαλάνη (1879 – 1966)
Εφέτος, κλείνουν 45 χρόνια από τον θάνατο του Δημήτρη Γαλάνη, ενός κορυφαίου χαράκτη, ζωγράφου, σκιτσογράφου, εικονογράφου και γελοιογράφου, ο οποίος άφησε ανεξίτηλη την παρουσία του στον χώρο της νεοελληνικής τέχνης, έχοντας παραλλήλως κατακτήσει μια διεθνή θέση, ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή εικαστική σκηνή του Μεσοπολέμου, Ο ίδιος έλεγε πως ήταν «γέννημα των Αθηνών», με πιθανότερη την χρονολογία γέννησης του, το 1879. Άλλος αναφερόμενος ως τόπος καταγωγής του, είναι η Κύμη Ευβοίας, αφ ης στιγμής εκεί βρέθηκε (συγκεκριμένα στο Ληξιαρχείο της πόλης) το όνομα του, έχοντας τον εγγράψει ο πατέρας του (το 1881), που είχε διοριστεί στο Γυμνάσιο ως φιλόλογος. Οι ρίζες της οικογένειας του ανάγονται στην Κρήτη και από πλευράς της μητέρας του, στην Πάτρα, στην Ρόδο και στην Ιθάκη. Τα παιδικά του πάντως χρόνια, πρέπει ο Δημήτρης Γαλάνης να τα πέρασε στην Αθήνα, φανερώνοντας αρχικά μια κλίση προς τα μαθηματικά και την αναλυτική γεωμετρία.Για τον λόγο αυτό και οι γονείς του τον προόριζαν για μηχανικό, γεγονός που αποδέχθηκε, φοιτώντας από το 1897 μέχρι το 1899 στην Σχολή Μηχανικών του Πολυτεχνείου. Μια παράλληλη, ωστόσο, ενασχόληση του με το σχέδιο και την γελοιογραφία, από την νεαρή του ήδη ηλικία, φαίνεται πως τον κατέκτησε οριστικά, καθώς γνωρίζουμε
ότι από τα δεκαέξι του χρόνια (δηλαδή από το 1895) είχε μισθό από την εφημερίδα «Ακρόπολη», έχοντας αρχίσει να δημοσιεύει στα φύλλα της γελοιογραφίες του, ενώ όπως αναφέρει ο Γρηγ. Ξενόπουλος, συνεργαζόταν και με την «Διάπλαση των Παίδων» δημιουργώντας ανάμεσα στ' άλλα και τον τύπο του «Ανανία».
Το 1899 ο Δημήτρης Γαλάνης παρακολούθησε μαθήματα σχεδίου κοντά στον Νικηφόρο Λύτρα, ενώ την ίδια χρονιά κατόρθωσε, όχι μόνο να συμμετάσχει, αλλά και να βραβευθεί στον διαγωνισμό χιουμοριστικού σχεδίου που είχε προκηρύξει η Παριζιάνικη εφημερίδα «Le journal», με θέμα τον «Κατακλυσμό του Νώε». Η βράβευση του εκείνη, τον παρότρυνε το 1900 να φύγει από την Αθήνα για το Παρίσι, σπουδάζοντας στην Ecole des Beaux-Arts (1900-1902), με δάσκαλο τον Ε. Cormon και με παράλληλη μαθητεία του στο Εργαστήριο του Β. Constant.
Από το 1901 άρχισε να συνεργάζεται με γελοιογραφίες του στο περιοδικό «Soleil du Dimanche», κάνοντας καριέρα και μέσα από άλλα χιουμοριστικά περιοδικά (όπως π.χ. τα Frou-Frou, Le Rire, Le Sourire, L' Assiette au Beurre, Le Canard Sauvage), τουλάχιστον μέχρι το 1912. To άλλο σκέλος της καλλιτεχνικής του διαδρομής και των ενδιαφερόντων της ζωής του, ήταν τα ταξίδια του. Το 1906 επέστρεψε στην Αθήνα, για να φύγει τον επόμενο χρόνο στην Γερμανία (1907) μετακινούμενος κατόπιν ανάμεσα στο Μόναχο και στο Βερολίνο (1907-9), όπου εκεί συνεργάστηκε με τα περιοδικά Lustige Blatter και Simplicissimus. Εκείνο το διάστημα, από όσο γνωρίζουμε, του δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσει σε βάθος και να ασχοληθεί συστηματικά με την χαρακτική και ιδιαίτερα με την ξυλογραφία.
Μετά την Γερμανία, ο Δημήτρης Γαλάνης αναχώρησε για την Παρισινή Μονμάρτρη (1909), όπου συμμετείχε στα κινήματα της τότε πρωτοπορίας. Άντλησε και αξιοποίησε στοιχεία τους στα έργα του, χωρίς να γίνει ακόλουθος κανενός, γιατί είχε ήδη διαμορφώσει ένα δικό του προσωπικό, εκφραστικό ιδίωμα, επιλέγοντας και ανανεώνοντας από την βάση τους, τις τεχνικές που μέχρι τότε χρησιμοποιούσε, όπως επίσης το χρωματολόγιό του, τις συνθετικές του αρχές και τις μορφικές του αξίες. Τότε φαίνεται πως πρέπει να γνωρίστηκε και με τους Juan Gris, Α. Matisse, R Picasso, G. Braque και A. Derain, με τον οποίο μάλιστα συνδέθηκε φιλικά.
Προκειμένου ο Δημήτρης Γαλάνης να αποκτήσει την γαλλική υπηκοότητα, πήγε και κατατάχθηκε αρχικά στην «Λεγεώνα των Ξένων» (1914), ενώ κατά την διετία 1915-17, υπηρέτησε στον συμμαχικό στρατό. Πιθανόν, με κάποια ανάθεση εργασίας από τον γαλλικό στρατό, επισκέφθηκε την Κέρκυρα, κατόπιν την Θεσσαλονίκη κι έκανε ένα σύντομο ταξίδι στην Αθήνα (1916 ή 1917), πριν επιστρέψει ξανά στο Παρίσι.
Το 1918 εικονογράφησε με ξυλογραφίες του τα πρώτα βιβλία, που σημείωσαν μεγάλη επιτυχία, ακολουθούμενα από μια σειρά άλλων, όπως το «Voyage musical aux pays du Passe» του R. Rolland (Παρίσι, 1919), το «Album des quatres natures mortes» (έκδ. Librairie Gallimard, Παρίσι, 1919) κ,λπ. To 1922, ο Δημήτρης Γαλάνης οργάνωσε και την πρώτη του ατομική έκθεση στο Παρίσι, την οποία μάλιστα προλόγισε ο Andre Malraux, ενώ κατά το διάστημα 1925-28 φαίνεται να δίδαξε στην Academie Andre Lhote.
Η μεγάλη και αντιπροσωπευτική έκθεση έργων του καλλιτέχνη, έγινε στο «Ιλίου Μέλαθρον» της Αθήνας, το 1928. Εντυπωσίασε ιδιαίτερα κριτικούς και κοινό, με αποτέλεσμα το 1929 ο Ζαχ. Παπαντωνίου να προτείνει στον Δημήτρη Γαλάνη την μόνιμη επιστροφή του στην Αθήνα, προκειμένου να αναλάβει την Έδρα Χαρακτικής, στην τότε ανασυγκροτηνόμενη Σχολή Καλών Τεχνών, γεγονός που εκείνος αρνήθηκε , έχοντας κατά νου να γυρίσει στο Παρίσι και να αφοσιωθεί στην έρευνα της χαρακτικής. Πράγματι, από το 1930 σταματά να ασχολείται με την ζωγραφική, ανοίγοντας δικό του Εργαστήριο Χαρακτικής (1930-37), όπου δίδασκε ανάμεσα στους άλλους και τους Έλληνες καλλιτέχνες που σπούδαζαν εκείνη την περίοδο στο Παρίσι, όπως ήταν π.χ. ο Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Πολύκλειτος Ρέγκος, η Μπ. Ραυτοπούλου, ο Α. Βασιλικιώτης, ο Κ. Ηλιάδης κ.α.
Τα ενδιαφέροντα του Δημήτρη Γαλάνη, υπήρξαν πολλά και τα ταξίδια του συνεχίστηκαν. Γνωρίζουμε πως το 1934 σχεδίασε μια σειρά από πορσελάνες για την Manifature de Sevres, ενώ το 1935 ταξίδεψε στην Αίγυπτο, επισκεπτόμενος κατόπιν την Αθήνα, όπου συνδέθηκε τότε μάλιστα και με την εικαστική ομάδα «Ελεύθεροι Καλλιτέχνες».
Το 1945 εξελέγη καθηγητής Χαρακτικής στην Ecole des Beaux-Arts του Παρισιού και την ίδια χρονιά έγινε επίσης μέλος της Academie Francaise, ενώ πέντε χρόνια αργότερα (1950), τον εξέλεξε και η Ακαδημία Αθηνών, ως αντεπιστέλλον μέλος της.
Η περιπετειώδης ζωή του Δημήτρη Γαλάνη, φανερώνει έναν άνθρωπο ανήσυχο πνευματικά και ασυμβίβαστο, με ακατάπαυστη ερευνητική διάθεση και δημιουργική θέληση. Ουδέποτε αφέθηκε στην βεβαιότητα των κεκτημένων γνώσεων και εμπειριών του, προσπαθώντας πάντοτε να πειραματίζεται με καινοτομίες, ευρηματικότητα και φαντασία. Γύρω στα 1910 μελέτησε σε βάθος και επιχείρησε με τόλμη (και μέσα από πρωτοποριακές αντιλήψεις) να εκφραστεί , αξιοποιώντας αρκετά νεωτεριστικά ιδιώματα, ενώ παράλληλα συστηματοποιούσε τις έρευνες του, τόσο στην ζωγραφική, όσο και στην χαρακτική. Ήταν ένας από τους ελάχιστους καλλιτέχνες που δεν εφάρμοσαν και δεν προσάρμοσαν τις κατακτήσεις τους από την ζωγραφική στην χαρακτική. Αντίθετα, θα λέγαμε, πως ο Γαλάνης στην χαρακτική, (στην οποία αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της εικαστικής του διαδρομής), εμπνεόταν από ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες τεχνικές λύσεις που έβρισκε, θέτοντας τις ως οδηγό πλέον για την συνεχή αναμόρφωση των πλαστικών του ερευνών.
Ο συγκεκριμένος πολυτάλαντος αυτός δημιουργός, υιοθέτησε αρχικά ορισμένες λύσεις των κυβιστών, αλλά ταυτοχρόνως στηρίχθηκε σε μια δομημένη σύνθεση, βασιζόμενη στις αρμονικές χαράξεις. Ενδιαφέρθηκε ειδικά για την αναλυτική διαπραγμάτευση του προοπτικού χώρου, τονίζοντας με έμφαση την γεωμετρικότητα του σχεδίου και την ανάπτυξη μιας στερεομετρημένης απόδοσης των όγκων. Τα χρώματα του εμφανίζονται, θα 'λεγε κανείς, περιορισμένα, με σκοπό να αναδείξει τους συσχετισμούς των τονικοτήτων τους. Τα έργα του, στην πρώτη κυρίως εικαστική του δεκαετία, διακρίνονται για ένα είδος πριμιτιβισμού, μέσα από τον οποίο, ως υπόμνηση, ανιχνεύονται ορισμένες μετουσιωμένες καταβολές από την βυζαντινή τέχνη, κυρίως στην αντινατουραλιστική αντίληψη των μορφών, στην ηθελημένη τους ακαμψία και στην δωρικότητα του ύφους τους.
Κατά τις αρχές της δεκαετίας του 70, η προσοχή του καλλιτέχνη στρέφεται σε νεοκλασικά πρότυπα, (όπου εκεί διακρινόταν και ο φίλος του Derain), αφήνοντας ο Δημήτρης Γαλάνης την δική του «γεωμετρικότητα» να παραμένει στα ύφαλα της συνθετικής προετοιμασίας των έργων του.
Αυτήν την περίοδο, εντοπίζουμε να κυριαρχεί η καμπυλόγραμμη πλαστικότητα, τόσο στο σχέδιο του, όσο και στην συνολικότερή του μορφοποίηση, ενώ οι χρωματικές του κλίμακες εστιάζονται στις όμπρες, στις σιένες, στους βαθυκόκκινους τόνους και σε μια επίταση της διαλεκτικής φωτοσκίασης. Παράλληλα με τα άλλα του θέματα, ο Δημήτρης Γαλάνης φιλοτεχνεί με αισθαντικότητα και ορισμένα γυμνά, που συγγενεύουν με τα έργα της ύστερης περιόδου του Renoir, ενώ οι «νεκρές φύσεις» και τα τοπία του διατηρούν μια αρχαϊκότητα, υποβάλλοντας την εντύπωση της μνημειακότητας. Τότε, άλλωστε, ήταν που ο Δημήτρης Γαλάνης έχοντας αξιοποιήσει νεωτεριστικές αντιλήψεις που προσιδίαζαν σε ιδεολογικούς εκσυγχρονισμούς, αναδείχθηκε σε σημαντική προσωπικότητα της μεσοπολεμικής γαλλικής τέχνης, κατορθώνοντας παράλληλα να δώσει νέα πνοή και αναγεννητική ώθηση στη χαρακτική, τόσο την γαλλική, όσο και την ελληνική.
Στη χαρακτική, αναμφισβήτητα ο Δημήτρης Γαλάνης θεωρείται αξεπέραστος δημιουργός. Είχε εντυπωσιάσει ήδη από το 1914, κοινό και κριτικούς της εποχής, εμφανίζοντας το «Παπικό Παλάτι της Avignon», με τα δυναμικά του οξυγώνια και «γοτθικά» σχήματα, ενώ είχαν έλξει την προσοχή των σημαντικότερων ειδικών της τέχνης και οι γαλήνιες νεκρές του φύσεις, όπως και τα κλασικότροπα γυμνά του. Χαρακτηρίστηκε ως εξαίρετος δεξιοτέχνης και στοχαστής της τέχνης, την οποία από την βάση της ανανέωσε, φέρνοντας στο προσκήνιο και εξελίσσοντας παραδοσιακούς τρόπους, (όπως π.χ.την «λευκή» χάραξη σε όρθιο ξύλο). Ο Δημήτρης Γαλάνης επανέφερε επίσης σε χρήση και ορισμένες εγκαταλελειμμένες τεχνικές, όπως ήταν η "maniere noire" («μαύρη» τεχνική), στην ξυλογραφία και στην χαλκογραφία, μέσα από όπου προσέδωσε φωταύγεια στις μορφές του, αξιοποιώντας την αίσθηση της δυναμικής και υποβλητικής παρουσίας τους, σε λειτουργική πάντα συνάφεια με έναν πολυπρισματικό και οργανικά ζωτικό χώρο.
Ο ξεχωριστός αυτός καλλιτέχνης εικονογράφησε με χαρακτικά, περισσότερα από εκατό βιβλία, πολλά λευκώματα, σελίδες περιοδικών, ημερολόγια και ειδικές εκδόσεις, που διακρίνονται ακόμη για την ποιότητα και το ύφος των έργων του. Σήμερα, πολλά από αυτά σπανίζουν ή είναι δυσεύρετα, έχοντας από την εποχή της φιλοτέχνησής τους, εξαντληθεί.
Το παρόν ημερολόγιο του 2011, προσφέρει τη δυνατότητα σε φιλότεχνους, αλλά και σε ευαισθητοποιημένους αποδέκτες, να θαυμάσουν επιλεγμένες ανατυπώσεις των χαρακτικών του Δημήτρη Γαλάνη. Τα χαρακτικά του αυτά, προέρχονται στην πλειονότητα τους, από εικονογραφήσεις περιοδικών και βιβλίων, τις σελίδες των οποίων διάσημοι συγγραφείς και εκδότες εμπιστεύτηκαν τον Δημήτρη Γαλάνη, προκειμένου εκείνος να δημιουργήσει έργα με εντυπωσιακή αμεσότητα, με υποβλητικότητα, έργα με χιούμορ, με πρωτοτυπία, με παράλληλη κοινωνική κριτική, με ευρηματικότητα και ποιητική πνοή (όπως π.χ. βλέπουμε στο "Assiete au Beurre" κ.α.).
Αθηνά Σχινά
Κριτικός και Ιστορικός Τέχνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου