ΑΠΟΚΡΙΕΣ

ΑΠΟΚΡΙΕΣ

Από το βιβλίο του ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΕΤΤΑ «ΕΥΒΟΙΑ ΛΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»

Όταν άνοιγε το Τριώδιο, μέχρι την Καθαρή Δευτέρα, διασκέδαζαν μέσα στα σπίτια. Μαζεύονταν συγγενείς, φίλοι, γείτονες με τα φαγητά τους και τα κρασιά τους. Και άρχιζε το φαγοπότι και το γλέντι. Ξενυχτούσαν, χόρεβγαν μέχρι το πρωί και τραγουδούσαν.

Την Κρεατινή Αποκριά σφάζανε κοκόρους και τους κάνανε γεμιστούς. Σύμφωνα με το έθιμο, η αρραβωνιασμένη κόρη έπρεπε να σφάξει κόκορα και να τον γεμίσει και να τον πάει στην πεθερά, στον γαμπρό. Κι ο κόκορας νάναι χρονιάτικος και όχι παλιοκόκορας, που νάχει σκληρό κρέας. Όλα για τον γαμπρό, δυνατά κι αδύνατα. Κι αν πρόκειται και γι' αυγά, να βρουν, να εξοι¬κονομήσουν. Όπως το λέει και η σχετική παροιμία:

Για τον γαμπρό γεννάει κι ο κόκορας.

Φκιάχνανε και κρεατόπιτες. Από τα Χριστούγεννα είχανε φυλαγμένο χοι¬ρινό κρέας καπνιστό και πασπαλά (=παχύ χοιρινό κρέας, διατηρείται με λίπος, σφραγισμένο μέσα σε πήλινα δοχεία – βυτίνες). Τον φκιάχναν έτσι που να κρατάει πολύν καιρό. Πασπαλάς σφραγισμένος σε βυτίνες (κ. φ'τίνες), πήλινα αγγεία.

Τη βδομάδα της Τυρινής, τα σπίτια, που σέβονταν την παράδοση, έτρω¬γαν μόνο τυριά και γαλακτερά. Κάμνανε τα σπιτίσια τα μακαρόνια. Και παίρναν και ένα μέρος από τον χυλό, δηλαδή τον πηχτό ζωμό που βράζανε τα μακαρόνια. Έριχναν λίγο τριμμένο τυρί μέσα ή μυτζήθρα και το έπιναν.

Φτιάχναν επίσης αυγόπιτες, γαλατόπιτες, τυρόπιτες και τυροπιτάρια και ό,τι άλλο είχε σαν βασικό υλικό το τυρί ή το γάλα.

Την Κυριακή της Τυρινής τρώγανε πάντα πίτες με φύλλα, τυρί, αυγά ή και γάλα. Το περίσσευμα, την Καθαρή Δευτέρα ποτές δεν το έτρωγαν, τόριχναν στις κότες που έκαναν αποκριά-πασχαλιά κι αυτές.

Η θεια Βαγγελινή Λιάπη μούλεγε: Κείνα τα χρόνια τις Μεγάλες Από¬κριες ξέραμε και γλεντούσαμε όλη τη νύχτα. Γινόμαστε μουτσούνες και χορέβγαμε στα τρία, ώσπου έφεγγε ο Θεός την ημέρα και φεύγαμε ούλοι ευχαρι¬στημένοι. Είχαμε βαρέλια άσπρο κρασί. Το πέρναμε με τον τζέντζερη από το βαρέλι και πίναμε ως το πρωί. Φεύγαμε και μας εύχονταν Χρόνια Πολλά και Καλή Σαρακοστή να περάσουμε. Τώρα δεν έχει μήτε Αποκριές, μήτε τίποτε, σβέκανε (= σβήσανε) όλα.

Ντυνόντουσαν, όπως είπαμε, μασκαράδες. Μπαινόβγαιναν στα σπίτια και έξω στους δρόμους και τραγουδούσανε τις παλιές Κουμιώτικες μαντινάδες και τα αποκριάτικα τραγούδια.

Στήνανε χορό στα τρίστρατα, στις γειτονιές, έξω ή και μέσα στις τα¬βέρνες και όπου υπήρχε κατάλληλος χώρος για χοροστάσι. Χορέβγανε, διασκεδάζανε και τις Κυριακές, όχι μόνο την Αποκριά, με μουσικά όργανα, με τούμπανα και με τη λύρα παλιότερα.

Και στα νεότερα χρόνια με λαγούτα, βιολιά και κλαρίνα. Ονομαστούς ορ¬γανοπαίχτες είχε η Κύμη τους Ξηρούς. Ο Νικόλαος Ξηρός έπαιζε κλαρίνο, ο αδερφός τους ο Γιάννης λαγούτο. Οι Ξηροί άφησαν εποχή, ήσαν ταλαντούχοι μουσικοί, ιδιαίτερα ο πρώτος, ο κλαριντζής, που έβγαλε και πολλούς μαθητές.

Στα Βίταλα

Την Κυριακή της Τυρινής Αποκριάς (ο λαός στα τραγούδια του την ονο¬μάζει Μεγάλες Αποκριές) στα Βίταλα που είναι γειτονικά χωριά της Κύμης, ακούγονται βωμολοχικά τραγούδια.

Την Κυριακή, τις απογευματινές ώρες οι γυναίκες μεταμφιέζονται, γί¬νονται «μ(ου)τσούνοι», μασκαράδες. Γυρίζουν από γειτονιά σε γειτονιά, τρώνε, πίνουν κρασί, μεθοκοπάνε, τραγουδάνε και χορεύουν και λένε αδιάντροπα τραγούδια.

Την επομένη μέρα, την Καθαρά Δευτέρα, συνεχίζουν οι άντρες το τρα¬γούδι, το πιοτό και τις βωμολοχίες. Γυρίζουν από μαγαζί σε μαγαζί και από σπίτι σε σπίτι. Αυτοί δεν μεταμφιέζονται.

Το έτος 1980 ολόκληρο το χωριό συμμετείχε στο αποκριάτικο αυτό γιορτάσι. Είχε ρεύσει άφθονο το κοκκινέλι και παντού άκουγες τραγούδια, γέ¬λια, χαρές, ξεφωνητά. Τις μέρες αυτές από την Κύμη και από τα άλλα γύρω χωριά πήγαν κόσμος και κοσμάκης να ιδούν, ν' ακούσουν και να κάνουν χάζι στα Βίταλα. Το έθιμο συνεχίζεται και σήμερα.

ΑΠΟΚΡΗΑΤΙΚΑ

Από το βιβλίο της ΚΑΛΗΣ ΚΑΛΥΒΗ «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΥΜΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ»

Οι αποκρηές στα χωριά γιορτάζονται με φαγο¬πότι, χορούς και τραγούδια. Μασκαράδες γυρί¬ζουν στους δρόμους και στα σπίτια, πού τούς δέχονται με χαρά, γιατί τούς φέρνουν γούρι και προσπαθούν να τούς ευχαριστήσουν προσφέροντές τους μεζέδες και καλό κρασί. Τελευταίως κάθονται σ' ένα σπίτι τρώνε και πίνουν στο στρωμένο τραπέζι και τραγουδούν τραγούδια του τραπεζίου, ως έξης :

—Χίλιων καλώς την βρήκαμε την τράπεζα στρωμένη,
και κείνοι πού την στρώσανε άξιοι και τιμημένοι.
—Η ασημένια τράπεζα με τ' ασημένια πιάτα,
ντζοβαϊρένια φαγητά με ζάχαρι γεμάτα.
—Εμείς εδώ δεν ήρταμε να φάμε και να πιούμε,
αλλά σας αγαπούσαμε κι' ήρταμε να σας δούμε.
—Χίλιων καλώς εσμίξαμε βενετικά ζουρμπούλια,
ποτέ να μη σας λείψουνε χαρές και τα τραγούδια.
Οι οικοδεσπόται απαντώντες, λένε :
—Χίλιων καλώς ορίσατε, φίλοι αγαπημένοι,
πάντα νάστε χαρούμενοι και καλοκαρδισμένοι.
—Σας φχαριστούμε πούρτατε στο σπίτι μας για χάρη
του χρόνου νάσαστε καλά, να ξαναρτείτε πάλι...

Στους αποκρηάτικους χορούς των είναι απαραίτητον το σύνηθες αποκρηάτικο τραγούδι :
—Μια φορά είν'οι λεβεντειές και μιά φορά ν' τα νειάτα
και μια φορά 'ν' οι αποκρηές που πίνουν τα γεμάτα.
Κέρνα καλή μου κέρνα, να ζεις ευτυχισμένα...»

Τα κορίτσια φροντίζουν να κλέψουν από το τρα¬πέζι ένα μακαρόνι, το όποιον κρύφτουν κάτω από το μαξιλάρι τους και πιστεύουν πως αυτό θα τούς φανερώσει στον ύπνο τους τον μέλλοντα σύζυγόν τους.